Đi tìm ngôi sao Arcturus trên bầu trời đêm tháng 5

Trong tuần này, các bạn yêu thiên văn sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng một ngôi sao sáng rực rỡ, lấp lánh màu vàng cam hiện diện ở độ cao khoảng ba mươi độ tính từ đường chân trời phía Đông, lúc màn đêm buông xuống. Đó chính là Arcturus, trong chòm sao Boötes (Mục Phu) - Người chăn bò.

Chòm sao Mục Phu (Bootes) - Stellarium.

Arcturus là ngôi sao sáng thứ tư trên bầu trời đêm, chỉ sau Sirius, Canopus và Alpha Centauri. Trong các sách thiên văn học trước đây, nó được xếp vị trí thứ sáu sau Vega và Capella. Nhưng các phép đo hiện đại cho thấy nó sáng hơn Vega và Capella một chút.

Nếu bạn chưa sẵn sàng để tìm nó, hãy làm theo cách đơn giản sau đây: Thuộc lòng câu "Đi theo vòng cung Bắc Đẩu sẽ chỉ đến Arcturus". Có nghĩa là, nhìn vào Chiếc Gầu sòng lớn, tay cầm của nó uốn thành một vòng cung và hướng đến đúng vị trí của Arcturus.

Ngoài ra, có thể bổ sung vào câu trên: "và tiếp đó là Spica". Trên cùng vòng cung đó, với khoảng cách tương đương khoảng cách từ Arcturus đến ngôi sao gần nhất của Chòm Bắc đẩu, nối dài vòng cung sẽ dẫn tới một ngôi sao sáng màu trắng xanh, có tên là Spica (thuộc chòm Xử nữ - Virgo)

Đi theo vòng cung Bắc Đẩu sẽ dẫn đến sao Arcturus (chòm Mục Phu) và Spica (chòm Xử Nữ).

Ngôi sao màu vàng cam

Arcturus được ước lượng có đường kính lớn khoảng bằng 25 lần Mặt Trời - khoảng 32 triệu km (20 triệu dặm). Độ sáng của nó gấp 115 lần Mặt Trời.

Một nghiên cứu của nhà thiên văn học Robert Burnham chỉ ra rằng, từ Trái Đất có thể nhận được nhiệt năng của Arcturus. Lượng nhiệt nhật được từ Arcturus bằng lượng nhiệt nhận từ một ngọn nến đang cháy với khoảng cách 5 dặm.

Trước đây các nhà thiên văn học ước lượng Arcturus cách chúng ta khoảng 40 năm ánh sáng. Ngày nay, các đo lường chính xác cho thấy, ánh sáng đi từ Arcturus mất 37 năm để đến với chúng ta. (Một năm ánh sáng là khoảng cách mà ánh sáng đi được trong một năm, bằng khoảng 6 nghìn tỷ dặm - 9700000000000 km)

Di chuyển nhanh chóng

Một sự thật thú vị về Arcturus đó chính là sự thay đổi vị trí của nó nhanh hơn nhiều so với các ngôi sao sáng khác (ngoại trừ Alpha Centauri). Ngài Edmund Halley là người đầu tiên khám phá ra sự chuyển động này năm 1718.

Arcturus di chuyển trong không gian với vận tốc khoảng 521.421 km/giờ theo hướng của chòm Virgo. Nó di chuyển khoảng 1 độ (gấp đôi chiều rộng trăng tròn) trong thời gian khoảng 1500 năm.

Vì vậy, chúng ta rất may mắn được sống trong thời điểm mà khoảng cách Mặt Trời và Arcturus gần như là ngắn nhất. Arcturus sẽ ở vị trí gần chúng ta trong vài nghìn năm nữa. Sau đó nó tiếp tục di chuyển về phía Virgo và khoảng cách của nó với chúng ta sẽ bắt đầu tăng đều đặn.

Tính toán cho thấy trong khoảng thời gian 500000 năm, Arcturus sẽ di chuyển ra xa chúng ta khoảng 800 năm ánh sáng. Đến lúc đó, nó sẽ mờ nhạt hoàn toàn và mắt thường sẽ không còn nhìn thấy nữa.

Mục phu, cánh diều hay kem quế?

Hai dấu chấm phía trên chữ o thứ 2 trong từ Boötes có nghĩa bạn phải phát âm là Boo-OH-tes chứ không phải là Boo-ties như nhiều người vẫn thường đọc. Trong tiếng Hy lạp từ đó có nghĩa là người chăn bò, hoặc chúng ta có thể gọi "Chàng cao bồi trên bầu trời đêm".

Trong các bản đồ sao khoảng vài trăm năm trước, Boötes thường được vẽ cầm một cây gậy lớn. Boötes có vẻ như đang đuổi theo sau Ursa Major - chòm sao Gấu Lớn. Đó là lý do mà trong một số truyền thuyết Boötes được xem là "người bảo vệ gấu" (bear-guard). 

Trên bản đồ sao của chúng ta, Boötes giống như cánh diều nhỏ, nhưng cũng có thể hình dung nó như một cốc kem quế, đáy cốc là ngôi sao Arcturus lấp lánh ánh sáng vàng.

Phan Thanh Hiền - PAC

Theo Space.com