Cơ hội để tổ chức quan sát Nguyệt thực toàn phần tháng 6/2011

Sự kiện nguyệt thực toàn phần lần này là một cơ hội tuyệt vời để tổ chức các buổi dã ngoại quan sát. Tháng 6 trời đã bắt đầu vào hè, những ngày hè trời thường trong vắt cực kỳ thuận lợi để nghía bầu trời nhé. Tạm bỏ quên không khí oi bức ban ngày, hãy cùng tận hưởng sự trong lành và mát mẻ của đêm tháng sáu.

Tâm điểm của tháng sáu này chính là một hiện tượng đặc biệt: Nguyệt thực toàn phần. Nguyệt thực không phải là một hiện tượng lạ, nhưng tương đối hiếm gặp. Cũng giống như Nhật thực, Nguyệt thực xảy ra khi Mặt Trăng, Trái Đất, Mặt Trời cùng nằm trên một đường thẳng. Nhưng khác với Nhật thực Mặt Trăng nằm giữa và che khuất Mặt Trời, thì Nguyệt thực Trái Đất nằm giữa và tạo thành một vùng tối che khuất ánh sáng Mặt Trời. Khi Mặt Trăng đi vào vùng tối này thì hiện tượng Nguyệt thực xảy ra. Một điểm khác nữa về thời gian xảy ra Nhật - Nguyệt thực: Nhật thực chỉ xảy ra vào ngày không Trăng, còn Nguyệt thực lại diễn ra vào những lúc trăng tròn (quanh ngày rằm). Do đó, trước hoặc sau mỗi kỳ Nhật thực khoảng 2 tuần, thì thường xuất hiện Nguyệt thực.

Rạng sáng ngày 16 tháng sáu sắp tới, Nguyệt thực sẽ diễn ra bắt đầu khoảng 1:15, Mặt Trăng bị che khuất hoàn toàn vào khoảng 2:30 và kết thúc lúc trời sáng. Thời gian tính theo giờ Việt Nam và dựa trên chương trình mô phỏng Stellarium.

Để có được một đêm quan sát trọn vẹn, đêm 15, rạng sáng ngày 16/6/2011, các bạn hãy cùng tìm hiểu xem trên bầu trời còn có những gì nhé :)

20h đêm 15/06/2011: Nhìn về hướng Đông - Nam, ngay bên phải Mặt Trăng là chòm sao Bò Cạp nổi tiếng. Bò Cạp (Scorpius) là chòm sao được đặt theo các nền văn hóa phương tây. Một chút thay đổi về các ngôi sao ở khu vực này sẽ tạo nên chòm Thần Nông theo dân gian Việt Nam, vì ngày xưa các cụ nhìn thấy nó giống cái lưỡi cày. Trên đầu con Bò Cạp là chòm sao Thiên Bình Libra. Ngay phía bên dưới Mặt Trăng là chiếc bình trà Sagitarius đang mọc. Lát nữa chúng ta sẽ nói về chòm này sau.

Hướng đôi mắt thẳng về phía Nam, chúng ta dễ dàng nhận ra ngay bốn ngôi sao của chòm Thập Tự Phương Nam. Thời xa xưa những người đi biển ở bán cầu nam thường nhìn vào chòm này để xác định phương hướng, bốn ngôi sao tạo thành một hình chữ thập gần hoàn hảo. Cạnh dài của chữ thập chỉ hướng gần đúng về chính nam. Bao quanh Thập Tự Phương Nam là chòm sao Nhân Mã Centaurus. Nhân Mã mang hình tượng sinh vật nửa người nửa thú, tay phải cầm cây giáo dài sắc nhọn trong tư thế chuẩn bị đâm hay phóng đi, tay trái chỉ về phía trước đầy oai phong lẫm liệt.

Nhìn về hướng Tây, ta dễ dàng bắt gặp chòm Sư Tử Leo. Ngay phía trước đầu sư tử là Con Cua Cancer. Phía bên trái con cua là cái đầu của con rắn khổng lồ Hydra. Hãy vẫn dụng óc tưởng tượng của bạn để lần tìm Cancer và Hydra nhé.

Quay ngược lên hướng Bắc, bạn sẽ nhận ra ngay chiếc gầu sòng lớn của chòm Bắc Đẩu. Đây là một chòm sao chìa khóa của bầu trời, vì cạnh ngoài của chiếc gầu sòng hướng thẳng đến Sao Bắc Cực Polaris nằm gần chính xác hướng chính bắc. Cũng như Thập Tự Phương Nam, Bắc Đẩu và Polaris cũng được dùng để xác định phương hướng cho cư dân bán cầu Bắc.

Rẽ qua hướng Đông-Bắc, bạn sẽ bắt gặp chàng dũng sĩ Hercules lừng danh (dũng sĩ Héc-quin). Ngay bên dưới chàng dũng sĩ này là biểu tượng của mùa hè: Tam Giác mùa hè vẫn đang tiếp tục mọc lên từ đường chân trời.

Nhìn lên thiên đỉnh, bạn sẽ dễ dàng nhận ra Arcturus của Mục Phu, Spica của Xử Nữ theo đường vòng cung tưởng tượng nối từ đuôi của Bắc Đẩu. Ở gần đó, Sao Thổ đang lặng lẽ giao hội với Porrima của Xử Nữ.

22h: Lúc này gió đã đổi chiều, gió thổi từ trong đất liền ra phía biển mang theo không khí khô, nên bầu trời sẽ bớt sương và mây. Hãy cùng tiếp tục tham gia bữa tiệc của các chòm sao, trước khi chào đón tiết mục ảo thuật biến hóa đặc sắc của nhà ảo thuật Cuội nhé.

Tâm điểm lúc này tập trung về khu vực phía Đông, nơi các chòm sao đang tiếp tục mọc lên. Chiếc bình trà Sagittarius đã mọc hoàn toàn và ta có thể nhận ra ngay. Sagittarius là một nhân mã cung thủ xuất sắc nhất của loài nhân mã. Chòm sao này thường được gọi theo tên của tử vi phương tây là Nhân Mã. Nhưng thực ra phải gọi nó là Cung Thủ Nhân Mã (hoặc Nhân Mã Cung Thủ) mới đúng, nhằm phân biệt hai chòm sao Sagittarius và Centaurus (Nhân Mã).

Các ngôi sao sáng của Cung Thủ (Sagittarius) tạo dáng thành hình của một chiếc bình trà đặc biệt trên bầu trời đêm.

Các ngôi sao sáng của Cung Thủ tạo dáng thành hình của một chiếc bình trà đặc biệt trên bầu trời đêm, và đó cũng là đặc điểm để nhận biết chòm sao này. Nhìn kỹ hơn một chút, ngay phía sau Cung Thủ và Bò Cạp, Dải Ngân Hà đang lặng lẽ làm nền tô vẽ thêm vẻ đẹp của bầu trời mùa hè. Men theo dòng sông huyền thoại này, các bạn sẽ được nghe kể về một truyền thuyết hết sức cảm động. Truyền thuyết kể về tình yêu đôi lứa nhưng gặp nhiều trắc trở, đó chính là Ngưu Lang và Chức Nữ.

Ngưu Lang là một người chăn trâu cho Ngọc Hoàng. Còn Chức Nữ là thợ dệt vải. Hai người say đắm nhau nên bỏ dở công việc, khiến trâu đi lạc vào cả cung đình. Ngọc Hoàng tức giận hạ lệnh bắt hai người phải ở xa nhau, kẻ bên này người bên kia sông Ngân. Nhưng sau đó Ngọc Hoàng lại thương tình sai thợ từ trần gian lên xây cầu cho hai người gặp nhau. Cầu xây mãi cả năm vẫn chưa xong, Ngọc Hoàng lại nổi đóa (hic) bắt cả đám thợ biến thành quạ để làm cầu cho Ngưu Lang - Chức Nữ. Vì thế mỗi năm cứ đến tháng bảy âm lịch, bọn họ phải biến thành quạ để tạo thành cây cầu Ô Thước bắc ngang qua sông Ngân. Ngưu Lang - Chức Nữ gặp nhau cảm động vô cùng nên khóc sướt mướt. Nước mắt của họ rơi xuống hóa thành mưa, vì thế tháng bảy âm lịch năm nào cũng có mưa ngâu.

Ngưu Lang trên bầu trời chính là ngôi sao Altair của chòm Thiên Ưng, còn Chức Nữ là sao Vega của chòm Thiên Cầm. Hai ngôi sao này, kết hợp với ngôi sao Deneb của chòm Thiên Nga sẽ tạo thành tam giác mùa hè, một đặc trưng của bầu trời mùa hè.

Có người nói "mùa hè là mùa của các loài chim" cũng đúng, vì tâm điểm mùa hè đã có ba loài chim rồi, thêm một bầy quạ bắc cầu Ô Thước nữa cơ mà.

3h rạng sáng ngày 16: Nếu như trong suốt cả buổi quan sát, Mặt Trăng sáng đã làm mờ khuất đi những vì tinh tú, thì vào lúc này đây, khi mà Nguyệt thực toàn phần đã hoàn toàn làm cho Mặt Trăng biến thành màu đỏ tối, các vì sao trên bầu trời mới có cơ hội được thể hiện mình.

Nhìn về hướng Tây, ngay bên dưới cái vết tròn mờ mờ màu đỏ nâu đó là chòm Bò Cạp. Sau một buổi tối chu du trên bầu trời thì nay Bò Cạp đã mệt mỏi và cần đi ngủ. Hình ảnh con Bò Cạp nằm ngang ngay trên đường chân trời báo hiệu một điều: Orion sắp mọc. Tráng sĩ Orion đã bị con Bò Cạp này giết chết, nên cả hai là những kẻ thù không đội trời chung. Nhưng các bạn sẽ không thể chiêm ngưỡng được vẻ đẹp kiêu hãnh của Orion, bởi khi Orion mọc lên, ánh Mặt Trời chói chang đã che hết. Chiếc bình trà Nhân Mã Cung Thủ cũng đã rót cạn, đây đang là thời khắc nó dốc ngược để tận dụng những giọt cuối cùng.

Lúc này, với một chiếc chiếu êm và một cái mền đủ ấm, bạn nằm ngửa và đưa mắt lên nhìn bầu trời đêm sẽ thấy Dải Ngân Hà vắt ngang qua bầu trời. Vả ở gần thiên đỉnh, Tam giác mùa hè hiện diện thật rõ ràng như muốn khẳng định: Ta là điểm nhấn của mùa hè!

Bơi theo dòng sông Ngân về hướng Bắc, bạn sẽ dễ dàng nhận ra Tiên Vương Cepheus và Tiên Hậu Cassiopeia. Chòm Tiên Hậu rất dễ nhận biết bởi hình dạng giống với chữ M trong bảng chữ cái latin. Cuối dòng sông Ngân là chòm sao Anh Tiên Perseus, nơi mà vào tháng 8 hàng năm đều có một trận mưa sao băng nổi tiếng Perseids.

Đi ngang qua hướng đông, Sao Mộc lúc này đã lên cao và tỏa sáng rực rỡ, trong khi Sao Hỏa đang lấp ló ở đường chân trời. Sao Thiên Vương đã mọc từ lâu, nhưng rất mờ nhạt và khó để xác định bằng mắt thường.

Ngay phía bên trái của Sao Mộc là chòm sao hoàng đạo Bạch Dương Aries. Từ Aries đi theo đường hoàng đạo sẽ lần lượt gặp Song Ngư Pisces, Bảo Bình Aquarius, Con Dê - Ma Kết Capriconus, Cung Thủ Nhân Mã Sagitarius và Bò Cạp Scorpius.

Thật buồn vì đêm này không có trận mưa sao băng nào cả. Nếu có thì có lẽ đêm quan sát của chúng ta hoàn hảo hơn nhiều rồi. Nhưng không sao, trong quá trình quan sát có thể bạn sẽ bắt gặp những ngôi sao băng đơn lẻ xé ngang bầu trời. Bạn không kịp thực hiện điều ước ư? Vậy thì hãy đợi đến tháng 8, bữa tiệc mưa sao băng Anh Tiên sẽ giúp bạn thỏa ước nguyện.

4h30: Sao Mai đã mọc lên và khoe độ sáng với Sao Mộc trong khi Sao Hỏa màu đỏ ở giữa có phần tủi thân vì không sáng bằng. Bốn hành tinh: Sao Thiên Vương, Sao Mộc, Sao Hỏa, Sao Kim đang tạo thành một đường thẳng trên bầu trời buổi sớm. Có khi nào sẽ xảy ra tận thế không? Nhiều người đã hỏi câu này, nhiều ngày tận thế đã qua, nhưng chúng ta vẫn còn đây, vẫn ngồi lại với nhau nhìn ngắm bầu trời và suy nghĩ.

Quầng sáng ở hướng đông báo hiệu một ngày mới chuẩn bị bắt đầu. Còn gì sung sướng hơn là được đón bình minh cùng bạn bè và người thân sau một đêm ngắm sao thỏa thích?

Phan Thanh Hiền - PAC